CHẤT XƠ-DƯỢC LIỆU THIÊN NHIÊN CẢI THIỆN TÁO BÓN

Tuy ở thời đại mới nhưng chúng ta lại có xu hướng sử dụng dược liệu thiên nhiên làm thuốc, đặc biệt trong vấn đề chữa táo bón. Vậy chúng mang lại hiệu quả như thế nào đối với người sử dụng, liều lượng và cách dùng ra sao… Hãy lắng nghe ý kiến chuyên gia về vấn đề chống táo bón với những dược liệu nguồn gốc thiên nhiên.   

Xu hướng sử dụng dược liệu thiên nhiên trong điều trị táo bón

Bạn đã nghe qua “Thức ăn là thuốc và Thuốc là thức ăn” điều này được Y học cổ truyền ứng dụng cho nhiều chỉ định trị liệu. Với liều lượng hợp lý các loại dược liệu dùng làm thuốc trở thành những món ăn dinh dưỡng hằng ngày, hoặc ứng dụng với liều lượng khác nhau hay sự phối hợp cùng nhau thì những dạng dược liệu thường ngày dùng làm thực phẩm, tương tự như rau ăn có thể trở thành một loại thuốc. Khái niệm này càng phù hợp hơn với quan điểm điều trị của Y Học Cổ Truyền theo nguyên lý “tái lập lại sự quân bình cho cơ thể”. Dược liệu thiên nhiên dùng làm thuốc dưới hình thức thức ăn, hoặc chiết xuất tổng hợp các dược liệu lại thành dạng thuốc tiện dụng. Chúng có tác dụng điều chỉnh theo cơ chế sinh lý của cơ thể, hoàn toàn không độc hoặc ít gây ngộ độc, không gây tác dụng phụ là xu hướng chọn lựa hiện nay của thầy thuốc trong việc dùng thuốc phòng và chữa bệnh nhất là các loại bệnh mạn tính nói chung, trong đó có chứng táo bón.

Quan điểm điều trị táo bón theo PGS.TS. Nguyễn Thị Bay

Táo bón là một vấn đề thường gặp ở hệ tiêu hóa, do nhiều nguyên nhân gây ra, có hai dạng chính: táo bón chức năng hoặc táo bón triệu chứng (thứ phát của nhiều loại bệnh). Táo bón được xác định khi đi đại tiện từ 4 ngày trở lên hoặc một tuần đi ít hơn 2 lần; với khối lượng phân ít, bên ngoài khô cứng thành từng lọn, đi khó và phải ngồi lâu. Táo bón có thể có nguồn gốc từ phần trên của đại tràng ứ trệ vì rối loạn vận động của thành đại tràng; cũng có thể có nguồn gốc từ hậu môn, trực tràng có thể viêm cấp tính khi xuất hiện đột ngột, hoặc kéo dài nhiều tháng nhiều năm gọi là mạn tính.

Để có cái nhìn chính xác cho việc điều trị trước hết cần xác định nguyên nhân, phân biệt táo bón cấp tính hoặc mạn tính để có cách điều trị đạt hiệu quả.

- Đầu tiên nên áp dụng các biện pháp không dùng thuốc như tăng cường chất xơ trong bữa ăn, uống nhiều nước, tập thể dục, tập đại tiện đúng giờ…

- Nếu chưa nhận thấy hiệu quả, bước tiếp theo nên chọn lựa thuốc tác động lên nhiều yếu tố như: Thuốc làm thay đổi tính chất của phân hoặc làm tăng khối lượng phân (chất xơ-chất nhày); làm thay đổi độ khô đặc (chất xơ hút nước làm mềm phân); thuốc nhuận tràng kích thích lên nhu động ruột, nước, chất điện giải, và thuốc tẩy xổ…

Một thành phần quan trọng từ chế độ ăn, không cần dùng đến các loại thuốc nhuận tràng làm mềm phân-làm tăng khối lượng và thay đổi tính chất của phân chính là chất xơ.

Các loại chất xơ quan trọng phòng chống táo bón?

Chất xơ là các polysaccharides không tiêu hóa hết khi ăn, bao gồm các cellulose, pectin, lignin… chúng có trong các loại thức ăn như rau, củ, hạt, quả. Tuỳ theo độ phân tán trong nước mà chất xơ được chia thành 2 loại tan và không tan. Tất cả các loại thức ăn thực vật đều có cả 2 loại chất xơ tan và không tan vừa nêu. Nguồn chất xơ chủ yếu cho con người là trái cây, rau, rễ củ, đậu, ngũ cốc nguyên vỏ, cám gạo. Chất nhày (là loại chất xơ tan được) có trong mồng tơi, rau đay, mướp, sương sâm, sương sáo, rau câu, lô hội…..

Chất xơ không hoà tan cellulose, tác động chống táo bón nhờ khả năng hút giữ nước làm mềm phân, tăng khối lượng phân làm kích thích nhu động ruột tạo điều kiện cho chất thải dễ thoát ra ngoài. Khi chất xơ chống táo bón có hiệu quả cũng là cách tốt nhất để ngăn ngừa ung thư ruột kết, ung thư đại tràng, giảm nguy cơ trĩ, chống béo phì và bệnh tiểu đường. 

Chất xơ hoà tan pectin cùng với chất nhày, khi đi qua ruột sẽ tạo ra thể đông làm chậm quá trình hấp thu một số chất vào máu (đây cũng là cơ chế làm giảm cholesterol trong máu của chất xơ), và cũng làm tăng độ xốp – mềm của phân. Ngoài ra, chất xơ còn có tác dụng làm giảm đường trong máu sau khi ăn nhờ tính nhày và thể tích phân tử lớn, làm men tiêu hoá khó tiếp xúc trực tiếp với các thành phần khác trong thức ăn và những thức ăn tạo đường không được tiêu hóa cũng khó hấp thu làm giảm đường trong máu. Theo cùng cơ chế trên, chất xơ có tác dụng giảm cân nhờ giảm hấp thu chất béo, tạo cảm giác no lâu giúp ít thèm ăn, ức chế men tiêu hóa làm giảm tốc độ tiêu hóa thức ăn. Hơn thế nữa chất xơ hoà tan dễ dàng lên men trong ruột tạo một môi trường có khả năng ức chế quá trình oxy hoá và giúp nuôi dưỡng hệ vi khuẩn có ích sống tại ruột làm giảm nguy cơ nhiễm khuẩn đường tiêu hóa, góp phần dinh dưỡng cho niêm mạc ruột và chống lão hóa tế bào.

PGS.TS. Nguyễn Thị Bay (Trường Đại Học Y Dược TP. HCM)